از جمعیت شناسان مشهور داخلی ژانا اوباکیرووا و الکساندرا الکسینکو درخواست کردیم که این پدیده یا ناهنجاری را توضیح دهند.

واکنش منفی

سیاست جمعیتی قزاقستان چیست؟ آیا با یک بحران تولد مواجه است؟

کاهش نرخ زاد و ولد در جهان پیامد تحولات اقتصادی-اجتماعی مترقی است که معیار معین «توسعه» است. طبقه بندی سازمان ملل این نتیجه را تایید می کند. به گفته آنها، متوسط نرخ باروری کل (متوسط تعداد فرزندان متولد شده از یک زن در طول زندگی) در کشورهای بسیار توسعه یافته ۱.۶، در کشورهای در حال توسعه - ۲.۵، در کشورهای کمتر توسعه یافته - ۴.۱ است. فرآیندهای مدرن سازی به بحران باروری منجر می شود.

در قزاقستان، نرخ باروری کل (TFR) از ابتدای قرن بیست و یکم به طور پیوسته در حال رشد بوده است. اگر در سال ۲۰۰۰ ۱.۸۶ بود، در سال ۲۰۲۱ ۳.۳۲ است. این امر در شرایطی رخ می دهد که نسبت افزایش جمعیت شهریِ دارای تحصیلات تخصصی عالی و متوسطه، از جمله زنان، افزایش امید به زندگی و سایر شاخص ها باید منجر به کاهش نرخ تولد شود. با این حال، زاد و ولد در قزاقستان همچنان در سطح بالایی باقی خواهد ماند.

تاثیر واقعیت های اجتماعی-اقتصادی کشور ما در اینجا چیست؟

باروری را نمی توان همیشه با فرآیندهای اقتصادی گره زد. روابط جمعیتی به طور قابل توجهی به گذشته اجتماعی-فرهنگی بستگی دارد. به عبارت دیگر، آنها را نه تنها باید به عنوان پیامد دگرگونی‌های اقتصادی-اجتماعی، بلکه بخشی از هنجارهای فرهنگی دانست که در طی قرن‌های متمادی شکل گرفته و در سنت‌ها، آداب و رسوم، آیین‌ها و مذهب گنجانده شده‌اند و نمی‌توانند در مدت کوتاهی تغییر کنند. به همین دلیل است که تاریخچه همزیستی فرهنگ سنتی با بردار صنعتی توسعه دولت و همچنین چگونگی مشارکت کامل نمایندگان یک گروه قومی خاص در زمینه صنعتی از اهمیت بالایی برخوردار است.

به عنوان مثال، یکی از ویژگی های قزاقستان شوروی، تمایز قومی نظام سکونتگاهی و فعالیت های اجتماعی-اقتصادی بود. اکثریت جمعیت شهری و کارگران صنعتی نمایندگان اقوام اروپایی و در درجه اول روس ها بودند. حتی در پایان دهه ۱۹۸۰، شهرنشینی و صنعتی شدن بر بخش عمده قزاق ها تأثیری نداشت. سهم آنها در میان مردم شهر در جمهوری قزاقستان در آن زمان ۲۶.۶٪ بود. و این پایین ترین سطح نمایندگی جمعیت عنوان در شهرهای اتحاد جماهیر شوروی بود. برای مقایسه همین رقم برای ترکمن ها در ترکمنستان (تکرار می کنیم، ما به طور خاص در مورد ساکنان شهری صحبت می کنیم) ۵۳.۸٪ بود، برای ازبک ها در ازبکستان - ۵۳.۷٪، برای تاجیک ها در تاجیکستان - ۵۰.۵٪. سهم قزاق ها در میان شاغلان در صنعت حتی کمتر بود - ۱۳٪ (در کشاورزی - ۳۵٪)، در حالی که سهم ازبک ها در بین کارگران صنعتی در جمهوری همسایه به ۵۳٪ رسید.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تمام ویژگی های قومی متمایز توسعه قزاقستان، که طی مدت طولانی شکل گرفته بود، در نمایندگان گروه قومی قزاق متمرکز شد. بسیاری از مؤلفه‌های سبک زندگی شهری بدون درک بافت تاریخی که این مؤلفه‌ها در آن رشد کرده‌اند، پذیرفته شدند. تلفیق موقعیت‌های اجتماعی، عمدتاً شهری که قبلاً برای اکثر قزاق‌ها ناشناخته بود، منجر به این واقعیت شده است که انباشت گزینه‌های مختلف برای توسعه اجتماعی جمعیت‌شناختی تا به امروز ادامه دارد. در عین حال، خانواده پرجمعیت و نرخ بالای زاد و ولد توسط بخش قابل توجهی از مردم به عنوان یک میراث فرهنگی و یک ایده ملی - میهنی، یعنی خارج از بافت اقتصادی تلقی می شود.

با توجه به این موضوع، به طور فزاینده ای نامشخص می شود که چه نوع رفتار تولیدمثلی در شرایط عدم اطمینان اجتماعی-فرهنگی ایجاد خواهد شد. ما فقط می توانیم یک الگوی روشن را بیان کنیم هر چه ترکیب قومیتی جمعیت قزاقستان پس از شوروی یکدست تر باشد، نرخ زاد و ولد بالاتر است. اما مهم است که بفهمیم آیا چنین پویایی نتیجه "رهایی از چند قومیتی" است؟ در نتیجه نرخ زاد و ولد قزاقستانی که قبلاً در داده های آماری متوسط بطور دقیق مشخص نشده بود، اکنون در آمار جمعیتی حساب می شوند. یا روند باروری جمعیت قزاقستان منعکس کننده واقعیت های اجتماعی-فرهنگی و اجتماعی-اقتصادی یک دولت مستقل است.

دوره های موازی

گروه تحقیقاتی شما به کدام یک از این دو گزینه متمایل است؟

به منظور دیدن منشاء روند نرخ زاد و ولد مدرن، تجزیه و تحلیل رفتار جمعیتی قزاق ها در گذشته قابل مشاهده و از نظر آماری مهم است. یعنی سه دوره تاریخی را در نظر بگیرید که در پارامترهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی متفاوت هستند. عشایری، شوروی و حاکمیتی که تأثیر تعیین کننده ای در این رفتار داشتند.

بنابراین در حال حاضر ایده آل جمعیتی، الگوی اجتماعی فرهنگی خانواده و تعداد فرزندان در آن به جامعه عشایری قزاقستان منتقل شده است. اما به دلیل فقدان چنین داده هایی، تأیید این موضوع بر اساس داده های آماری غیرممکن است. حقایق خانواده های پرجمعیت در آن دوره در سرشماری های عمومی ثبت شده است. تحقیقات نویسندگان از زمان‌های مختلف نشان‌دهنده وضعیت اپیدمیولوژیک فاجعه‌بار در استپ و مرگ و میر بالا است. تولد تعداد معینی از فرزندان در خانواده به عنوان پیش‌فرض مشخص می کند آنها خسارات ناشی از مرگ و میر افراد را پنهان می کند.

بله، نرخ بالای زاد و ولد جبران مرگ و میر بود، اما افزایش طبیعی در قزاق ها در پایان قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم اندک بود و بین ۰.۷ تا ۱.۰ درصد در سال در نوسان بود. در زمان کمبود دارو، تنها نرخ بالای زاد و ولد می تواند روند تولید مثل را در سطح کم و بیش قابل قبولی حفظ کند.

تعداد قزاق ها به دلیل وقایع فاجعه بار دهه های اول تاریخ اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۲۰-۱۹۴۰) - جنگ داخلی، قحطی دهه ۱۹۲۰، به ویژه قحطی دهه ۱۹۳۰ و سپس جنگ جهانی دوم - به طور قابل توجهی کاهش یافت. اما آنها هسته اجتماعی-فرهنگی خود را که تأثیر زیادی بر فرآیندهای تولید مثل بعدی داشت، حفظ کردند. علاوه بر این، در دوران حاکمیت، تراژدی های جمعیتی اساس باورها و درخواست ها برای نیاز به نرخ بالای زاد و ولد به منظور احیای و افزایش قوم قزاق را تشکیل می دادند.

ویژگی های توسعه قومی-جمعیتی قزاقستان، که در شکل گیری آن عامل اجتماعی-اقتصادی نقش مهمی ایفا کرد، در دهه ۱۹۵۰-۱۹۶۰ ظاهر شد. هجوم مهاجرت از بخش اروپایی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۳۰-۱۹۶۰ در شکل گیری جمعیت آنها اهمیت زیادی داشت. چند قومیتی، که در مدت کوتاهی با روش‌های سیاسی ساخته شد، دلیل پیدایش جهان‌های موازی در قزاقستان شد، که تکرار می‌کنیم، یک سیستم سکونتگاهی متفاوت قومی (روستاها - عمدتاً  قزاق، شهرها - عمدتاً اروپایی) و ساختار اشتغال (قزاق‌ها در کشاورزی ، نمایندگان اقوام اروپایی در بخش صنعتی) بود. بازتاب جمعیتی "موازی" نرخ های متفاوت زاد و ولد در میان نمایندگان گروه های قومی اصلی جمهوری در درجه اول قزاق ها و روس ها بود.

بنابراین، بر اساس سرشماری جمعیت ۱۹۸۹، ۶۸.۲٪ از زنان قزاق دارای پنج فرزند یا بیشتر در دهه ۱۹۵۰-۱۹۶۰ بودند که تا پایان دهه ۱۹۸۰ زندگی می کردند. برای زنان روسی این رقم بسیار کمتر است ۸.۲٪. میانگین تعداد فرزندان متولد شده از یک زن قزاق در آن دوره ۶.۳۰ و از یک زن روسی - ۲.۳۸ بود.

همانطور که ما معتقدیم، در «دوران تاریخی» عمومی شوروی، «دوران» قومی بیان شده خود وجود داشت که در واقع موازی با دوره صنعتی-شهری بود. ویژگی آن "حفظ" خاصی از بسیاری از ارزش های سنتی بود. بر این اساس، روابط جمعیتی میان قزاق ها در چارچوب "دوران تاریخی" قزاقستان، "محیط داخلی" خود آنها توسعه یافت.

بنابراین، روندهای مرتبط با باروری به دلیل تمایز قومی ارزش‌های اجتماعی-فرهنگی که بر ایده‌های مربوط به خانواده و تعداد فرزندان در آن تأثیر می‌گذاشت، به طور قابل‌توجهی چند جهته بود.

کمیت تضمین کیفیت است

به نظر می رسد که سنت خانواده های بزرگ در میان قزاق ها در نیمه دوم قرن بیستم متولد شده است؟

بله و دقیقاً به دلیل سیاست اجتماعی-اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی، چند قومیتی بودن قزاقستان- شوروی بود. همانطور که قبلاً ذکر شد، این سیاست ها، مرتبط با شهرنشینی، سبک زندگی شهری، تولید صنعتی و ساختار اشتغال مربوطه، سنت های باروری جمعیت بومی را از بین نبرد، زیرا کارکردهای مدرنیزاسیون عمدتاً توسط نمایندگان گروه های قومی اروپایی انجام می شد. قزاق ها در یک محیط مصنوعی اجتماعی-اقتصادی و جمعیتی قرار داشتند که با شاخص های آماری متوسط ثبت نشده بود.

یکی از ویژگی های این محیط مصنوعی این بود که کاهش مرگ و میر به عاملی تبدیل نشد که به طور قابل توجهی بر میزان زاد و ولد تأثیر بگذارد و به کاهش چشمگیر آن منجر نشد، همانطور که در بسیاری از کشورها اتفاق افتاد. تنظیم خانواده و برنامه ریزی فرزندان در مورد "قزاق های شوروی" با معیارهای دیگری تعیین شد. الگوی "میل به کیفیت زندگی منجر به کاهش تعداد فرزندان می شود" کارساز نبود. علاوه بر این، "کمیت" در واقع "کیفیت" را تضمین می کند.

منظورت چیه؟

واقعیت این است که تعداد زیادی از فرزندان هزینه های مادی گزافی را برای خانواده به همراه نداشتند. خانواده های پرجمعیت هم از نظر مالی (مزایای اجتماعی) و هم از نظر اخلاقی (مدال ها، عنوان ها، انتشارات در رسانه ها و غیره) توسط دولت تشویق می‌شدند. در عین حال، پزشکی و آموزش (پیش دبستانی، مدرسه، آموزش عالی) رایگان بود. فرزندان خانواده های پرجمعیت، به ویژه آنهایی که در مناطق روستایی زندگی می کنند، برای تحصیل در دانشگاه ها از مزایایی برخوردار بودند.

بنابراین، در طول دوره ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰، به دلیل تحولات در ساختار سنی ناشی از انفجار جمعیتی دهه ۱۹۵۰ و نیمه اول دهه ۱۹۶۰، تعداد دانش آموزان از ملیت قزاق ۴.۹ برابر افزایش یافت و در ۱۹۸۰-۱۹۸۹، رشد تعداد دانش آموزان ۹۸.۸٪ توسط جوانان قزاق تضمین شد. در پایان دوره تاریخ شوروی، طبق سرشماری سال ۱۹۸۹، ۱۵درصد از قزاق های شهری و ۷ درصد از قزاق های روستایی بالای ۱۵ سال دارای تحصیلات عالی بودند (در حالی که روس ها - به ترتیب ۱۲.۶٪ و ۴.۷٪). فراموش نکنیم که در روستا، در مزارع خصوصی، بچه ها یاوران بی بدیل بودند.

بنابراین، در نیمه دوم قرن بیستم، نرخ زاد و ولد سنتی مورد توجه قرار گرفت. ترجیحات اجتماعی-اقتصادی و اخلاقی-ایدئولوژیک دولت سوسیالیستی نه تنها به خوبی با آنها ترکیب شد، بلکه آنها را تقویت کرد و آنها را پایدارتر کرد. در دهه ۱۹۵۰-۱۹۸۰، تصویری شکل گرفت، خانواده های پرجمعیت محترم و شایسته هستند. اگرچه تا حد زیادی این یک انتخاب منطقی بود، استراتژی مبتنی بر مزایای اجتماعی-اقتصادی که به خوبی با نگرش های سنتی اجتماعی-فرهنگی مطابقت داشت. به زبان ساده، داشتن فرزندان زیاد، مقدار معینی از ثروت مادی، عزت و احترام برای والدین و فرصت فراهم کردن آینده ای شایسته برای فرزندان خود فراهم می‌کند.

همه این ترجیحات از طریق منشور زندگی روزمره، در یک دایره نسبتا باریک از محیط روستایی ارزیابی شده است. نقش دولت (به عنوان یک رابطه علت و معلولی) عملاً در این سطح درک نمی شد، قوانین، احکام و غیره دولتی نوعی انتزاع بودند و دلیل افزایش تعداد فرزندان به حساب نمی‌آمدند. در خانواده عمدتاً به دلیل این که کشاورزی از نظر اقتصادی نسبتاً مستقل بود، از اهمیت زیادی در روستا برخوردار بود. بنابراین در آنجا ارتباط با دستگاه های دولتی به مراتب کمتر از شهرها احساس می شد.

در نتیجه، این باور شکل گرفت که داشتن فرزندان زیاد یک سنت عامیانه دیرینه قزاقستان است، کد فرهنگی گروه قومی، و شیوه های خانواده باروری بر این اساس ساخته شد. شهر، توسعه صنعتی و غیره تأثیر کمی بر جامعه قزاقستان داشت. بخش سنتی ما قبل صنعتی با خوشحالی در چارچوب بردار صنعتی توسعه دولتی وجود داشت که توسط سایر اقوام انجام می شد. واقعیت شوروی، در واقع، پتانسیل جمعیتی سنتی را تقویت کرد و قابلیت های آن را به طور کامل نشان داد. بر اساس توسعه اجتماعی-فرهنگیاکثریت قزاق ها وارد دوره حاکمیتی شدند.

تحت فشار شهر

وضعیت جمعیتی پس از به دست آوردن حاکمیت چگونه تغییر کرد؟

قزاقستان شیوه زندگی اروپایی، زیرساخت های اجتماعی-اقتصادی شهری و سایر اجزای یک «جهان موازی» را از دوره شوروی به ارث برده است. اما ساخت «نظام جمعیتی مستقل» بر مبنای سیاستی متفاوت شکل گرفت. یکی از وظایف فوری آن افزایش تعداد و نسبت قزاق‌ها در جمعیت و غلبه بر «عدم تناسب قومی-دموگرافیک دهه‌های گذشته» بود.

در نتیجه، در مدت زمان کوتاهی (۱۹۸۹-۲۰۲۱)، ترکیب قومی جمعیت جمهوری، از جمله جمعیت شهری، به طرز چشمگیری تغییر کرده است. مهاجرت تعداد روس های شهری را به نصف کاهش داد، شهرنشینی تعداد قزاق های شهری را ۳.۷ برابر افزایش داد. اگر در سال ۱۹۸۹ ۳۵.۷٪ از قزاق ها در شهرها زندگی می کردند، در سال ۲۰۲۱ - ۵۸.۲٪. ساکنان روستایی دیروز به اکثریت غالب شهر قزاقستان تبدیل شده اند.

غلبه سریع بر فاصله از یک جامعه سنتی کشاورزی به یک جامعه شهری منجر به این واقعیت شد که "بلوغ" و آماده سازی برای یک روش جدید زندگی در میان اکثریت جمعیت قزاق به طور مستقیم در شهر روسی شده اتفاق افتاد. به طور کلی این یک تهدید جدی برای زبان، فرهنگ و ارزش های سنتی قزاقستان بود. بنابراین، کاملاً منطقی است که فرهنگ سنتی که تحت فشار محیط شهری قرار گرفته بود، شروع به انجام عملکردهای محافظتی برای حفظ بنیان های قومی مردم و تبدیل شدن به یک عامل یکپارچه در ملت سازی در قزاقستان مستقل کرد.

بدین ترتیب در دوره پس از فروپاشی شوروی، ایجاد نظام جمعیتی جدید بر اساس قوم قزاق آغاز شد. تکامل ترکیب قومی جمعیت منجر به از بین رفتن تدریجی مؤلفه هایی شد که ویژگی های توسعه جمعیتی را در نیمه دوم قرن بیستم تشکیل می دادند. علاوه بر این، عامل تمایز قومی سیستم اسکان و فعالیت اقتصادی، که برای حفظ ارزش های فرهنگی گروه قومی قزاق اهمیت تعیین کننده ای داشت، اهمیت خود را از دست داده است. دوره حفاظت در روستا به سرعت در حال سپری شدن است. در عین حال، تخریب یک محیط بسته و خاص به طور بالقوه خطرناک ترین زمان برای فرهنگ سنتی است.

ادامه دارد..

آلیگر: کارشناس قزاقستان

          منبع:                                                                                                      http://ultcom.kz/tpost/ef۸h۷myz۴۱-rozhdaemost-v-rk-priroda-kazahskogo-feno